NOS-docu over Merwedegijzelaars Verzwegen dorpsdrama steeds meer blootgelegd

H'VELD-G'DAM / SLIEDRECHT Op 14 april 1944 werd bakker Wouter Smit doodgeschoten door een landwachter. Het antwoord erop volgde een krappe maand later, toen het verzet twee landwachters bij de Helsluis doodde.

Op 16 mei werden daarom honderden mannen tussen de 18 en 26 jaar verzameld en weggevoerd naar Kamp Amersfoort. De helft daarvan ging uiteindelijk op transport naar Duitsland. Vijfentwintig van hen kwamen nooit meer terug. De gebeurtenis werd verzwegen, maar nooit vergeten. Dit klinkt als een ver-van-ons-bed-show, maar niets is minder waar; de mannen kwamen uit Hardinxveld, Giessendam, Sliedrecht en Werkendam. Eén van de overlevenden was de vader van Anja van der Starre. Zij zet zich in om het verzwegen regiodrama bloot te leggen. Op 4 mei wordt het verhaal van de Merwedegijzelaars, na de nationale dodenherdenking, in een NOS-documentaire uitgezonden.

IMPACT ,,Stel je voor dat zo'n vergeldingsrazzia nu zou plaatsvinden. Dat je vader, zoon of broer opgepakt zou worden", zegt Anja van der Starre. ,,Dan kan je je toch niet voorstellen dat er nooit meer over gepraat wordt? Dat is met deze gebeurtenis dus wel gebeurd, er is weinig over terug te vinden." De reden is nooit helemaal duidelijk geworden, maar Van der Starre heeft vermoedens. ,,Mijn vader, een gezonde schippersknecht, werd ook opgepakt. Na de bevrijding is hij vanuit Duitsland teruggelopen naar huis, geestelijk en lichamelijk gebroken. Er was geen hulp voor mannen zoals hij. Ik heb mijn vader nooit gezond gekend. Hij kreeg zijn leven weer op poten, maar heeft tot zijn dood toe geknokt. Dat heeft ook op mijn leven een behoorlijke impact gehad. Mijn vader worstelde met oorzaak en gevolgen van de razzia. Moest hij nu trots zijn op het verzet, dat zich inzette voor de vrijheid, of boos zijn op de jongens die geen verantwoordelijkheid voor hun daden namen? Zeker is, dat er een hele hoge prijs is betaald voor de vergeldingsactie. Het werkt natuurlijk niet om het drama in de doofpot te stoppen. Uiteindelijk komt het toch een keer naar boven. En dat moet ook, de jongens die zijn omgekomen verdienen het dat hun namen genoemd blijven worden. De recent in Sliedrecht geplaatste struikelstenen zijn het tastbare bewijs dat ze hebben geleefd. Dit doet veel met de familie van slachtoffers, de naam van hun broer of vader is met zo'n steentje voor het ouderlijk huis terug in het dorp."

PUZZEL In 2005 is Van der Starre begonnen om de geschiedenis weer boven water te halen. ,,Ik ben een website gestart waar ik verhalen van slachtoffers en overlevenden verzamel. Pas werd ik na een lezing benaderd door een vrouw, wiens buurman één van de nog onbekende overlevenden is. Ik heb hem dezelfde dag nog gebeld en weer nieuwe informatie gekregen. Het is fantastisch en verslavend om de puzzel steeds completer te maken, maar ik heb ook gewoon een baan en een gezin, ik wil dat wel graag in balans houden. Het werk werpt zijn vruchten af, de gebeurtenissen gaan weer leven. In 1985 werden er plaquettes geplaatst op de punten waar de mannen verzameld werden voor transport, de kerk in Sliedrecht en de School met de Bijbel in Hardinxveld. In 2018 heeft de Calvijnschool de plaquette in Hardinxveld geadopteerd. Op de basisscholen is, met financiële steun van de Historische verenigingen in Hardinxveld en Sliedrecht, het boekje 'Helsluis' van Judith Brinkman uitgedeeld. Veel scholen hebben daarna de plaquette in hun dorp bezocht. Ook werd ik pas benaderd door een Gorinchemse dramadocent, die graag een toneelstuk over de Merwedegijzelaars wil maken. Steeds meer mensen weten me te vinden en komen zelf met initiatieven om de gijzeling niet te vergeten. De website is inmiddels digitaal erfgoed, dus deze informatie blijft hoe dan ook toegankelijk."

BEKRONING De documentaire van de NOS is een bekroning op het werk van Van der Starre. ,, De NOS-redactie zocht naar een onderwerp voor de 4mei-documentaire. Ze kwamen op mijn website terecht en vonden het verhaal heel interessant, waarop ze contact met me opnamen. We waren er snel uit. Inmiddels hebben de opnames plaatsgevonden in Hardinxveld, Sliedrecht, bij de Helsluis en in Duitsland. Ik ben heel benieuwd naar het eindresultaat én naar de reacties uit de betrokken dorpen. Veel mensen zullen het verhaal voor het eerst horen en ze zien ineens hun eigen omgeving op tv. Dat komt toch anders binnen dan een verhaal uit bijvoorbeeld Amsterdam. Omdat de documentaire gelijk na de nationale dodenherdenking wordt uitgezonden en bezoekers van lokale herdenkingen dan niet op tijd thuis zijn, zal in Hardinxveld een groot scherm in het scoutinggebouw geplaatst worden, waar mensen direct na de herdenking kunnen kijken en vervolgens met elkaar in gesprek kunnen. In Sliedrecht wil men er op 16 mei, de dag van de razzia, meer verdiepend aandacht aan besteden."

EERVOLLE HERDENKING Van der Starre werkt dit jaar ook mee aan de jaarlijkse herdenking in Kamp Amersfoort. Op 19 april is het 74 jaar terug dat het kamp werd overgedragen aan het Rode Kruis. Dit jaar staan bij de herdenking de represailleslachtoffers centraal. ,,Mijn dochter Nina en ik leveren daarom ook een bijdrage. Het wordt een eervolle herdenking in de buitenlucht, die door iedereen bezocht kan worden, na aanmelding op de website van het kamp. Er zijn heel veel mensen in de regio van wie familie in het kamp heeft gezeten, dus deze herdenking is ook voor hen."

VREDE BEWAREN Van der Starres werk is niet alleen om de dorpsgeschiedenis levend te houden. ,,Ik wil hiermee ook laten zien dat het niet vanzelfsprekend is dat we in vrijheid leven. We hebben het heel goed en dat wordt veel te weinig gewaardeerd. Het is, ook in een land van vrijheid, belangrijk om in vrede met elkaar te leven. Hele bevolkingsgroepen worden op de huid gezeten en waar ook ter wereld zitten mensen achter elkaar aan. Ik heb niet de indruk dat dit ooit gaat veranderen, maar ik hoop wel bewustzijn te creëren over ons eigen gedrag. Wees aardig voor anderen en respecteer elkaar, zo bewaar je de vrede waar zo hard voor is gevochten."

a[Meer informatie via www.merwedegijzelaars.nl en www.kampamersfoort.nl.