Barmhartig, rechtvaardig en streng

Jo van der Wal in Mensen aan de Merwede

GORINCHEM - Ze wordt ook wel de Engel van Gorinchem genoemd. Jo van der Wal heeft een enorme drang gehad om de zwakkeren in de samenleving te helpen. Ze kan moeilijk tegen onrecht. ,,Als ik denk dat iets niet in de haak is, begint het al gelijk te kriebelen. Dan voel ik dat het anders móet.’’

Door Annika Both

Jo rondt net een telefoontje af met de Sociale Dienst. Haar gezicht toont ergernis. Ze helpt iemand in de schuldhulpverlening, die zojuist te horen heeft gekregen dat zijn zaak voor drie jaar in de ijskast gaat. Jo is het er niet mee eens. Het is één van de vele voorbeelden van Jo’s bezigheden. ,,Ik strijd tegen het onvermogen van hulpinstellingen.’’

Tussendoor brengt de buurman de rolstoel terug. Jo noemt het ding gekscherend ‘de sociale rolstoel’. ,,Hij was van mijn man toen hij nog geen scootmobiel had. Nu wordt hij aan iedereen die het vraagt uitgeleend. Het is een fijne stoel, want je kunt hem inklappen en overal mee naar toe nemen.’’

Jo is een fitte zeventiger die zich met enthousiaste wil en daadkracht inzet voor de maatschappij. Ze is van oorsprong een Noord-Hollandse. ,,Noord-Hollanders worden gekenmerkt door een sterke en open mentaliteit. Als er iets is gebeurd, kijken we hoe we verder kunnen. Het heeft geen zin om te blijven hangen, we moeten een oplossing zoeken.’’

Beta-mens

De kleine Jo wil dolgraag lerares worden. ,,Het zat er van jongs af aan in. Ik had vroeger veel poppen. Die zette ik dan op rij en leerde ze Franse en Engelse woordjes. Ik zie het nog zó voor me’’, vertelt ze lachend. Het is haar droom om wiskundelerares te worden, want ze is naar eigen zeggen een echt beta-mens. Helaas kan die wens geen doorgang vinden, want haar moeder wordt onverhoopt ziek. Jo pendelt tussen haar school in Bolsward en thuis, om haar vader te helpen.

Op haar negentiende ontvangt ze haar diploma voor de school voor landbouw- en huishoudkunde. Haar carrière neemt na haar slagen een grote sprong, want haar examinator draagt haar voor als toekomstig directrice van de Huishoudschool in Waddinxveen. Jo ziet dat zelf niet zo zitten, maar stuurt op aandringen van haar examinator toch een sollicitatiebrief. Tot haar verbazing wordt ze kort na haar gesprek, waarin ze kritiek uitte op de plattegrond van de nog te bouwen school, benoemd tot hoofd. ,,Ik moest twee uur naar huis reizen. Toen ik thuis kwam, zei mijn vader: dag directrice!’’

Ze bouwt de school van grond af aan op. ,,Ik mocht alles uitzoeken. Van de tegels tot de aardappelschilmesjes.’’

Na vier jaar verhuist Jo met haar kersverse echtgenoot naar Duitsland. Hij is NAVO-militair. Er volgen dertien jaren heen en weer tussen Leeuwarden en Bergerhausen. Jo wijdt zich aan het geven van handwerkles, is enige tijd vroedvrouw en onderwijst vijf jaren voedingsleer. Ze slaat haar ogen ten hemel. ,,Dat was zo’n ontzettend leuke tijd. Ik was echt een vraagbaak voor die gemeenschap. Mijn uitgangspunt was niet heersen, maar dienen.’’

Eenmaal terug in Nederland, komt Jo te wonen in een nieuwe wijk in Werkhoven. ,,Binnen 24 uur zou het gas aangesloten worden, maar ik heb uiteindelijk 48 uur gewacht. Toen de man voor de aansluiting kwam, heb ik hem eerst eens gevraagd waarom hij zo laat was. De man legde uit dat hier veel buitenlandse mensen woonden, die toch wel konden wachten, en niet konden klagen, omdat ze geen of niet voldoende Nederlands spraken.’’ Jo is woedend en werpt zich op als vertrouwenspersoon in de buurt. ,,Ik heb vrouwen ramen leren zemen, ik heb slechte geesten uit meterkasten gejaagd en heb bemiddeld bij de werkgevers van de bewoners.’’ Hier komt de strijdvaardige Jo om de hoek kijken. ,,Als ik denk dat iets niet in de haak is, begint het al gelijk te kriebelen. Dan voel ik dat het anders móet.’’

Barmhartig

Ze belandt in 1995 in Gorinchem, na al zeventien keer verhuisd te zijn. Ze geeft dan al vijf jaar les op de voorloper van het Da Vinci en is daar eveneens vertrouwenspersoon. Echtgenoot Cor is met pensioen en schikt zich in de rol van trouwe huisman. ,,Hij wist dat ik dit graag wilde. Het onderwijs is het allermooiste wat je kunt bedenken. Wat is nu prachtiger dan iemand normen en waarden bij te brengen? Zorgen dat iemand op eigen benen kan staan?’’

In die zin is Jo nooit gestopt als lerares. In 2002 ging ze met functioneel leeftijdsontslag, maar nog altijd ‘onderwijst’ ze mensen. Ze schept orde in de wirwar van de bureaucratie voor degenen die het nodig hebben, loodst menigeen door de wereld van wet en regelgeving, weet bij welke instanties ze moet aankloppen voor hulp en staat immer klaar met een woord van advies. ,,Ze noemen me barmhartig, rechtvaardig en streng. Dat betekent niet anders dan bewogen van binnenin, mensen tot hun recht willen laten komen en eerlijk. Mensen weten wat ze aan me hebben. Ik ga er voor.’’

Ombudsvrouw

Vanwege haar functie als vertrouwenspersoon op school en omdat Jo acht jaar gemeenteraadslid is geweest, heeft ze vele contacten opgebouwd. Bovendien is ze volop actief in het sociale circuit. Zo werkt ze als coördinator bij de Gorcumse Voedselbank, regelt ze de opleidingen bij de afdeling Gorinchem van het Rode Kruis en is vrijwillig ombudsvrouw van de stad. ,,Ze weten mij te vinden’’, zegt ze. ,,Er komen hier heel wat mensen met problemen. Ik zorg altijd dat er een lichtpuntje is. We werken structureel aan het probleem, we snijden het in stukjes. Op die manier gaan de mensen met een opdracht naar huis, met het gevoel dat ze wat aan hun problemen kunnen doen.’’

Ze gebaart met haar handen. ,,De gesprekken zijn heel confronterend, want ik ben eerlijk. Daar zijn ze desalniettemin altijd dankbaar voor, want ik luister naar ze. Ik laat de mensen in hun waarde. Ik veroordeel nooit. Tenslotte leer je van je verleden. Ik zeg altijd: ‘Gisteren is geschiedenis, vandaag leef je en morgen is de toekomst’. Je moet je voorbereiden op wat komen gaat. Wat je nu doet is aan jou. Ik geef je een kans.’’

Structuur

Twee jaar geleden is Jo beloond voor haar tomeloze inzet voor de maatschappij. Ze werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. dat ontroerd haar nog. ,,Ik word er stil van als ik merk hoeveel ik voor een ander beteken.’’ Ze wijst op een blauwe map. Die staat vol van brieven van mensen, die Jo op een of andere manier heeft bijgestaan. De boodschappen zijn verzameld voor de aanvraag van de huldiging van Jo. ,,Ik ben geen wiskundelerares geworden, maar nog altijd grijp ik terug op mijn liefde voor structuur. Ik ben altijd met beleid bezig: met dingen goed laten verlopen.’’ Ze zucht. ,,Ik haal zoveel voldoening uit de dingen die ik doe. Dat is voor mij waardevol in het leven; er zijn voor een ander.’’